Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego

O Uniwersytecie Wrocławskim mówi się, że miał cztery początki. Burzliwe dzieje uczelni oraz jej tradycje i dokonania można poznać, zwiedzając Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego, które  mieści się w Gmachu Głównym przy pl. Uniwersyteckim 1. W jego skład wchodzą: Wieża Matematyczna (o której piszemy osobno tutaj), sala im. Longchampsa, Aula Leopoldyńska i Oratorium Marianum. Wszystkie te pomieszczenia łączy piękna, barokowa klatka schodowa zwana "schodami cesarskimi". Na niej można obejrzeć panoramiczne zdjęcia Gmachu Głównego z okresu przed- i powojennego. Powołano je 6 VIII 1992 roku w wyniku przekształcenia Oddziału Zbiorów Muzealnych Archiwum UWr. w samodzielną jednostkę muzealną.

Gmach Główny Uniwersytetu jest dominującym akcentem w architekturze wrocławskiej Starówki. Jest to jeden z najcenniejszych zabytków baroku w Polsce i Europie. Fasada o długości 171 m zwrócona jest w stronę Odry i posiada bogaty wystrój rzeźbiarski i malarski.

Budynek nie został w całości zrealizowany. Brakuje w nim skrzydła wschodniego (ok. 1/4 długości fasady), Wieży Zegarowej nad "Bramą Cesarską" oraz Wieży Astronomicznej, umieszczonej symetrycznie do istniejącej Wieży Matematycznej.

Bezpośrednio do budynku przylega piękny barokowy kościół uniwersytecki pod wezwaniem Imienia Jezus (od którego wziął nazwę zakon jezuitów), a na dziedzińcu od strony Starego Miasta stoi fontanna z posągiem Szermierza dłuta Hugona Lederera ufundowana przez władze miasta dla Uniwersytetu w 1904 roku.

Lekcje fechtunku miały na uczelni długą tradycję, jednak upowszechniające się w XIX wieku korporacje studenckie i ich zwyczaje spowodowały niebezpieczny wzrost liczby pojedynków wśród studentów i krytykę nauki szermierki. Wrocławski szermierz jest nagi, gdyż przedstawia studenta, który swoje odzienie przegrał w karty.

Jest to główna sala ekspozycyjna Muzeum, położona na parterze, po lewej stronie od wejścia, dokładnie pod Aulą Leopoldyńską. Aula zajmuje całą szerokość budynku, a sala Longchampsa nie. Równolegle do niej biegnie korytarz prowadzący do dawnych pomieszczeń drukarni uniwersyteckiej (obecnie sala Banacha), o czym informuje kartusz nad drzwiami. Sala i korytarz zajmują tylko sześć przęseł gmachu, ale korytarz zwęża się ku zachodowi, co stwarza iluzję o wiele dłuższego, niż faktycznie jest. Efekt zwęzenia korytarza najłatwiej jest zaobserwować po rosnących mimośrodach elips umieszczonych na suficie. 

Wnętrze sali Longchampsa zachowało oryginalny wystrój architektoniczny. Przez wiele lat była to sala wykładowa uniwersyteckiej szkoły metafizyki i logiki (Schola Metaphysices et Logices), o czym informuje ozdobny kartusz nad wejściem. W XIX wieku znana była jako "Biała Sala" i służyła do nauki szermierki pod okiem fechtmistrzów. Po wojnie była to jedna z większych sal wykładowych Uniwersytetu, przeznaczona głównie dla Wydziału Prawa. Jednym z jego wykładowców był profesor prawa administracyjnego Franciszek Longchamps de Berier, po śmierci którego w 1969 roku sali nadano jego imię. W 2002 roku po kapitalnym remoncie zaprezentowano w tej sali wystawę "300 lat Uniwersytetu Wrocławskiego 1702-2002" i przeniesiono tu część zbiorów uniwersyteckiego muzeum.

Znajdują się tutaj berła rektorskie i dziekańskie Akademii Leopoldyńskiej, Śląskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma III, polskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza ze Lwowa i obecne insygnia rektorskie. Jest galeria portretów założycieli kolejnych wrocławskich uniwersytetów oraz 9. noblistów - absolwentów lub profesorów tej uczelni. Wyróżnienie to otrzymali: Theodor Mommsen (literatura 1902), Philipp Lenard (fizyka 1905), Eduard Buchner (chemia 1907), Paul Ehrlich (medycyna 1908), Fritz Haber (chemia 1918), Friedrich Bergius (chemia 1931), Erwin Schrödinger (fizyka 1933), Otto Stern (fizyka 1943) Max Born (fizyka 1954). Więcej o wrocławskich noblistach piszemy tutaj. Jest też lista doktorów honorowych Uniwersytetu Wrocławskiego, na której znajdziemy nazwiska wielu wybitnych uczonych, m.in. biologa Karola Darwina, ekonomisty Stuarta Milla, fizyka Piotra Kapicy, prawnika Friedricha Christiana Schroedera, filozofa Hansa Georga Gadamera, poety Tadeusza Różewicza, reżysera Jerzego Grotowskiego, polityków Václava Havla i Romana Herzoga.

Najstarsze zbiory pochodzą z czasów Akademii Leopoldyńskiej i Uniwersytetu Pruskiego i instrumentarium naukowe pracowni matematycznej, fizycznej, chemicznej, biologicznej i antropologicznej oraz kolekcje etnograficzne, archeologiczne i lingwistyczne zgromadzone podczas wypraw naukowych.

Z ciekawostek matematycznych znajdziemy tu liczący ponad 200 lat zestaw drewnianych klocków pozwalających ilustrować dowody kilkunastu twierdzeń matematycznych, m.in. Pitagorasa, twierdzenia o sumie kątów trójkąta, o kącie wpisanym opartym na średnicy czy wzorów na pola wielokątów (więcej o tym eksponacie piszemy tutaj). Jest też cenny okaz cyrkla proporcjonalnego, opisywanego przez Galileusza jako "królewska droga do matematyki". Wśród XVIII wiecznych mebli jest komoda zecerska, są też karty pocztowe, pamiątki korporacyjne (np. ozdobne kufle i szpada burszowska) oraz inne przedmioty codziennego użytku z życia profesosrów i studentów.

Wirtualny spacer po sali im. Longchampsa można odbyć tutaj.

Oratorium Maryjne Kongregacji Łacińskiej jest jednym z najbardziej reprezentacyjnych ale i najciężej doświadczonych przez los pomieszczeń uniwersyteckich. Już w trakcie budowy w 1731 zawaliły się jego cztery filary, w wyniku czego z hali wydzielono korytarz. Uroczyste poświęcenie nastąpiło 22 listopada 1733 roku. Prace dekoracyjne wykonywał ten sam zespół, który pracował nad Aulą Leopoldyńską i klatką schodową - rzeźbiarze Johann Albrecht Siegwitz i Franz Joseph Mangoldt, sztukatorzy - Johann Anton Schatzel i Ignatia Provisore oraz malarz Johann Christph Handtke z Ołomuńca. Uzupełnieniem wystroju były bogate sprzęty, m.in. wzbudzający zachwyt srebrny ołtarz. Niestety po wkroczeniu do Wrocławia wojsk pruskich w 1741 roku w murach Gmachu Głównego urządzono lazaret dla rannych żołnierzy, a zajmujące 8 przęseł budynku Oratorium Marianum służyło za magazyny i stajnie. Wtedy zaginęło całe jego wyposażenie.

Na pruskim uniwersytecie była to Sala Muzyczna o wspaniałych walorach akustycznych. W miejsce ołtarza wstawiono organy, a dawne prezbiterium stało się podium dla muzyków i śpiewaków. Była to najbardziej znana sala koncertowa XIX i XX-wiecznego Wrocławia. Występowali tu m.in.: pianista Johann Nepomuk Hummel, śpiewaczka Antonina Miklaszewska-Campi, kompozytor Karol Lipiński, pianistka Clara Wieck (późniejsza żona Roberta Schumanna), pianista Artur Rubinstein, kompozytor i pianista Ferenc Liszt, kompozytor i skrzypek Henryk Wieniawski, kompozytorzy Hector Berlioz i Edvard Grieg, klawesynistka Wanda Landowska, skrzypek Niccolo Paganini i kompozytor Carl Maria von Weber. To tutaj w 1881 roku nastąpiło prawykonanie Uwertury Akademickiej Johannesa Brahmsa, skomponowanej specjalnie dla Uniwersytetu Wrocławskiego z okazji otrzymania przez autora tytułu doktora honoris causa. Pamięci tego wydarzenia poświęcona jest tablica pamiątkowa odsłonięta w 2004 roku przed wejściem do sali koncertowej.

W 1945 roku podczas bombardowań wojennych Oratorium zostało całkowicie zrujnowane. Zachowało się jedynie ok. 15% wystroju ścian. Podczas odbudowy Gmachu Głównego dawną przestrzeń sali podzielono na wiele mniejszych pomieszczeń, co na wiele lat przekreśliło jej pierwotną funkcję. Próby rewitalizacji Oratorium Marianum udały się dopiero w końcu lat 90-tych XX wieku. Odtworzono wnętrze w warstwie architektonicznej, rzeźbiarskiej i sztukatorskiej, nie udało się jednak odtworzyć malarstwa na sklepieniu. Sala została ponownie oddana do użytku w 1997 roku. W kolejnych latach uzupełniono jej wyposażenie o koncertowy fortepian, a w 1999 roku na potrzeby sali wyremontowano zabytkowe organy Honoriusa Caspariniego z 1718 roku z kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu. Od tej pory odbywają się tu koncerty kameralne, organowe i muzyki barokowej.

Wirtualny spacer po Oratorium Marianum można odbyć tutaj.

To największa i najbardziej reprezentacyjna hala Gmachu Głównego Uniwersytetu Wrocławskiego, cenny i unikatowy w skali światowej zabytek świecki późnego baroku. Została wzniesiona wraz z całym kompleksem budynków uniwersyteckich w latach 1728-1732, a swoją nazwę otrzymała na cześć cesarza Leopolda I, fundatora Akademii Jezuickiej. Zaprojektował ją Krzysztof Tausch, freski wykonał Krzysztof Handke z Ołomuńca, twórcą rzeźb był Franciszek Józef Mangdoldt z Moraw, a ornamenty sztukatorskie wykonał włoski mistrz Ignatius Provisore. W auli rzeźba, architektura i malarstwo przenikają się i tworzą niepodzielną całość.

Lekko trapezowe wnętrze auli podzielone jest na podium, audytorium i wspartą na filarach emporę muzyczną. Tylna ściana podium imituje łuk triumfalny poświęcony cesarzowi Leopoldowi I (siedzi na tronie, w zbroi, z atrybutami władzy). Obok niego znajdują się personifikacje Roztropności (starzec z lustrem) i Zapobiegliwości (kobieta z ulem), a poniżej cesarza alegorie Zwady (kobieta z włosami w nieładzie) i Głupoty (młodzieniec z oślimi uszami). Na stropie umieszczono fresk z poświęceniem Uniwersytetu Matce Boskiej. Na podium znajdują się też loże kanclerza i rektora. Putto nad lożą kanclerza przedstawia uniwersyteckie berło i miecz, a nad lożą rektora - togę rektorską, biret i wieniec laurowy. Nad audytorium znajduje się fresk z apoteozą Mądrości Bożej oraz personifikacje nauk i sztuk (m.in. astronomii ze sferą armilarną w ręku). Na ścianach audytorium pomiędzy wnękami okiennymi znajdują się loże profesorskie, a nad nimi galeria szesnastu XVII i XVIII-wiecznych olejnych owalnych portretów władców i dostojników, którzy przyczynili się do powstania i rozwoju Uniwersytetu. Portrety są oprawione we wspaniałe ramy. Nie wszystkie to malowidła oryginalne. Po zuchwałej kradzieży 8 płócien w 1997 roku dwa z nich wróciły na swoje miejsce, a 6 pozostałych zastąpiono kopiami (mimo że później oryginały odzyskano). Na ścianach przylegających do okien przedstawiono popiersia sławnych uczonych starożytnych i nowożytnych (do XVII wieku), umieszczone w medalionach. Znajdziemy tu m.in. Sokratesa, Platona i Euklidesa. Na środku balustrady empory muzycznej ustawiono popiersie hrabiego Jana Schaffgotscha, starosty generalnego Śląska, który opiekował się budową Uniwersytetu. Na stropie w tej części umieszczono fresk z alegorią Silesii (Śląska) siedzącej na tronie w otoczeniu Viadrusa (Odry) i Wratislavii (Wrocławia). Kolumny nad emporą namalowano tak, że dają złudzenie jakby znajdowały się tam kolejne poziomy budowli.

Aula Leopoldyńska znana jest również ze wspanialej akustyki. Na szczęście podczas działań wojennych nie poniosła większych strat. Od chwili powstania Gmachu gromadzi się tu społeczność akademicka podczas ważnych uroczystości z życia uczelni. Po dziś dzień odbywają się tu immatrykulacje studentów, tutaj odbierają oni swoje indeksy, a po zakończeniu studiów - dyplomy.

Wirtualny spacer po Auli Leopoldina można odbyć tutaj. 

Takiej sali na próżno dziś można szukać na Uniwersytecie, choć łatwo znaleźć prowadzące do niej (zamurowane) drzwi z ozdobnym kartuszem noszącym taki właśnie napis. Sala teatralna na Uniwersytecie mieściła się bezpośrednio nad Aulą Leopoldina. Mogła pomieścić tysiąc osób. Pod koniec XVIII wieku przedstawienia teatralne zaczęto wystawiać na parterze budynku, a malowidła Auditorium Comicum przykryto tynkiem. W 1814 roku umieszczono w tej sali zbiory Muzeum Zoologicznego i Przyrodniczego (obecnie w Muzeum Przyrodniczym przy ul. Sienkiewicza), a na początku XX wieku salę podzielono na dwie sale wykładowe. W jednej z nich - sali im. Balzera - w czerwcu 2010 roku podczas remontu odkryto oryginalną dekorację malarską, pochodząca sprzed 1739 roku wykonał ją jezuita i malarz Johann Kuben.

Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego jest czynne we wszystkie dni tygodnia poza środami w godzinach 10-15:30. Ceny biletów na 4 sale wynoszą: 10 zł - normalny i 6 zł - ulgowy, a na 2 wybrane sale: 6 zł - normalny i 4 zł - ulgowy. Pracownicy i studenci Uniwersytetu wchodzą za darmo po okazaniu legitymacji.