Wrocławscy matematycy w karykaturze

Biogramy sportretowanych matematyków zostały opracowane przez studentki matematyki: Alicję Smolińską i Agnieszkę Kaboth.

W środowisku matematyków szeroko znana jest kolekcja karykatur wykonywanych przez pół wieku przez profesora Leona Jeśmanowicza (1914-1989) z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Twórczości tej oddawał się namiętnie podczas każdego spotkania matematyków, w którym uczestniczył. Szczególnie słynny jest plakat wykonany podczas pierwszego powojennego zjazdu matematyków we Wrocławiu, który odbył się w 1946 roku. Możemy na nim rozpoznać wiele sław ówczesnej polskiej matematyki.

Na swoich rysunkach Jeśmanowicz przedstawiał jednak nie tylko wybitnych uczonych, ale często także uczniów, np. laureatów organizowanego przez redakcję Delty konkursu na najlepszą pracę uczniowską z matematyki (przypomnijmy, że Jeśmianowicz był pomysłodawcą zarówno "Delty" jak i tego konkursu). Podobno wśród uczestników konferencji, w których brał udział, rozgrywał się swoisty konkurs piękności kandydatów pragnących dostać się do słynnej kolekcji.

W szkicowniku Jeśmanowicza znalazły się także karykatury znakomitych wrocławskich matematyków. Prezentujemy je poniżej. Wielu z tych osób nie ma już wśród nas, wizerunki innych nadgryzł ząb czasu, ale ci, którzy znają lub znali modeli w oryginale, przyznają, że oszczędna kreska Jeśmanowicza tak doskonale oddaje ich charakter, że powoli obraz tych ludzi zaciera się w pamięci i coraz bardziej przybliża do rysunku wykonanego przez prof. Jeśmanowicza. Zapamiętamy ich właśnie takimi, jakimi widział ich mistrz Leon.

Zbiór wszystkich karykatur wykonanych przez Leona Jeśmanowicza został wydany w 1990 roku w formie książkowej przez Polskie Towarzystwo Matematyczne. W 1994 roku część z nich była prezentowana na wystawie "Naukowcy i artyści kresowi w karykaturach Leona Jeśmanowicza" w Muzeum Karykatury w Warszawie. A w 1997 roku publikował je cyklicznie miesięcznik studentów IM UWr "Abacus" w nieco niegramatycznej serii "Z kartona mistrza Leona". Wystawa tych prac była też prezentowana w Instytucie Matematycznym UWr podczas XV Dolnośląskiego Festiwalu Nauki.

Więcej informacji o Leonie Jeśmanowiczu i więcej karykatur znanych matematyków można znaleźć tutaj.

Poniższą kolekcję Mistrza Leona uzupełniliśmy o kilka rysunków wykonanych przez dwójkę młodych wrocławskich matematyków (wtedy jeszcze słuchaczy studiów doktoranckich, czyżby nudziło im się podczas wykładów?): Katarzynę Dymarę i Jarosława Kędrę.

Katarzyna Dymara jest absolwentką XIV LO we Wrocławiu, była stypendystką Krajowego Funduszu na Rzecz Dzieci oraz Ministra Edukacji Narodowej. Finalistka i laureatka Olimpiady Matematycznej w latach 1991-1992-1993. Na Uniwersytecie Wrocławskim ukończyła studia magisterskie i doktoranckie, a później podjęła tu pracę. Jej zainteresowania naukowe to geometria rozmaitości, topologia niskowymiarowa i związki matematyki ze sztuką, a pasje pozamatematycze to rysunek i poezja.

Jarosław Kędra jest absolwentem Instytutu Matematyki Uniwersytetu w Szczecinie i studiów doktoranckich na Uniwersytecie Wrocławskim. W 2000 roku był laureatem nagrody Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej dla młodych naukowców, a w 2001 otrzymał nagrodę ministra Edukacji Narodowej za rozprawę doktorską.  W 2008 roku habilitował się (również we Wrocławiu). Od 2005 roku wykłada na Uniwersytecie w Aberdeen, UK. Jego zainteresowania naukowe to geometria, topologia i teoria grup, a pasją pozamatematyczną są góry, fotografia i muzyka (w czasach uczniowskich i studenckich był gitarzystą basowym i perkusistą w kilku kapelach rockowych, obecnie także oddaje się temu zajęciu w wolnych chwilach w Szkocji).

Władysław Ślebodziński ur. 1884 Pysznica zm. 1972 Wrocław	Hugo Steinhaus ur. 1887 Jasło zm. 1972 Wrocław	Bronisław Knaster ur. 1893 Warszawa zm. 1980 Wrocław

Hugo Steinhaus [1887-1972] - twórca lwowskiej i wrocławskiej szkoły matematycznej, odkrywca talentu Stefana Banacha (jak sam mawiał, było to jego największe matematyczne odkrycie), twórca działu zastosowań matematyki. Wybitny popularyzator matematyki i aforysta. Urodził się w Jaśle, gdzie chodził do szkoły, zdał maturę, a potem rozpoczął studia matematyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Doktoryzował się w Getyndze u Hilberta i Kleina. Był legionistą, walczył w I wojnie światowej, potem pracował w Centrali Odbudowy Kraju w Krakowie, a w 1917 roku habilitował się na lwowskiej Alma Mater. Od 1920 roku był profesorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i kierownikiem I Katedry Matematyki lwowskiego uniwersytetu. Stał się nie tylko jednym z współtwórców słynnej do dziś na całym świecie "lwowskiej szkoły matematycznej", ale i jedną z najbarwniejszych postaci środowiska intelektualnego przedwojennego Lwowa, inicjatorem i uczestnikiem spotkań uczonych w kawiarni Szkockiej. Wśród jego wielu poważnych publikacji naukowych na uwagę zasługuje wydany w 1938 roku "Kalejdoskop matematyczny". Rozgłos, jaki przyniosła mu ta książka zagłuszyła zawierucha wojenna, ale po wojnie został on przetłumaczony na dziesięć języków (w tym na angielski jako "Mathematical snapshots"). Marek Krajewski - wrocławski pisarz, autor kryminałów osadzonych w realiach przedwojennego Lwowa i powojennego Wrocławia, którego bohater - komisarz Edward Popielski - jest niespełnionym matematykiem, umieścił postać Steinhausa w powieści "Głowa Minotaura", w scenie spotkania lwowskiego Towarzystwa Matematycznego. W czasie niemieckiej okupacji Lwowa jako uczony pochodzenia żydowskiego Steinhaus wykazuje się niezwykłą odwagą. Zmienia tożsamość, przyjmuje pospolite nazwisko i stara się upodobnić do chłopa. Początkowo ukrywa się pod Lwowem, żyjąc w nędzy, a potem przenosi się do Berdechowa, gdzie prowadzi tajne nauczanie geografii, francuskiego i matematyki. W tym czasie oddaje się z pasją konstruowaniu zegarów słonecznych. Od 1945 roku Steinhaus współorganizował wrocławskie środowisko naukowe. Był kierownikiem katedry zastosowań matematyki Wydziału Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego, wspólnego dla uniwersytetu i politechniki. Przez całe życie powadził quot;Wspomnienia i zapiski", które ukazały się drukiem po raz pierwszy w 1989 roku w Londynie. Jest to pełna błyskotliwych spostrzeżeń panorama epoki mówiąca o ludziach i ich dramatycznym życiu w PRL, o polityce, nauce i matematyce. Wychował wielu wrocławskich matematyków, m.in. późniejszych rektorów Uniwersytetu: profesorów Romana Dudę i Kazimierza Urbanika. Jest pochowany na wrocławskim cmentarzu św. Rodziny przy ul. Smętnej.

Bronisław Knaster urodził się w żydowskiej rodzinie lekarza. Studiował w Paryżu medycynę i nauki przyrodnicze, a później matematykę na Uniwersytecie Warszawskim. W czasie I wojny wstąpił ochotniczo do wojska i służył jako lekarz. Wtedy zaraził się tropikalną malarią, która sprawiła, że do końca życia był wątłego zdrowia. Po wybuchu II wojny przeniósł się z żoną Marią do Lwowa. Tam został powołany na profesora Katedry Geometrii na Uniwersytecie Ukraińskim. Po zajęciu miasta przez Niemców, podobnie jak wielu innych uczonych, został karmicielem wszy w Instytucie badań nad Tyfusem prof. Weigla. Był współtwórcą i członkiem komitetu redakcyjnego "Monografii Matematycznych" - powstałego w 1931 roku najpoważniejszego wydawnictwa dzieł polskich naukowców. Dzięki wytrawnej znajomości spraw wydawniczych i drukarskich publikacje te wznowił bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej już we Wrocławiu. Czuwał też nad wydaniem pierwszego po wojnie tomu "Fundamenta Mathematicae", który stał się symbolem odradzającej się polskiej matematyki polskiej. Słynął z ogromnego poczucia humoru. Potrafił sypać w rozmowach anegdotami i żydowskimi kawałami. Był nerwowy i dużo palił, odpalał papierosa od papierosa, miał palce ciemne od nikotyny i żartował, że "knaster" to rodzaj lichego tytoniu. Do historii przeszły organizowane przezeń seminaria matematyczne zwane "knasteriami". Główną część jego dorobku naukowego stanowią prace z zakresu topologii, a zwłaszcza teorii kontinuów, zbiorów spójnych i odwzorowań ciągłych.

Edward Marczewski ur. 1907 Warszawa zm. 1976 Wrocław	Stefan Drobot ur. 1913 Kraków zm. 1998 Kalifornia	Jan Mikusiński ur. 1913 Stanisławów - ob. Ukraina zm. 1983 Katowice

Edward Marczewski (prawdziwe nazwisko Szpilrajn) podjął studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie już na pierwszym roku spotkał Kazimierza Kuratowskiego, a potem także Stefana Mazurkiewicza i Wacława Sierpińskiego, którzy mieli duży wpływ na jego rozwój i zainteresowania matematyczne. W 1932 roku złożył pracę doktorską napisaną pod kierunkiem Sierpińskiego. Po ucieczce z getta warszawskiego dostał się do obozu pracy we Wrocławiu, gdzie zastał go koniec wojny. Był jednym z pierwszych organizatorów życia naukowego w naszym mieście. W latach 1953-1957 był rektorem Uniwersytetu Wrocławskiego, a w latach 1945-1967 - dyrektorem Instytutu Matematycznego. Był także jednym z założycieli czasopisma Colloquium Mathematicum. Zajmował się teorią miary, teorią funkcji analitycznych, funkcjami rzeczywistymi, strukturami algebraicznymi, teorią mnogości i topologią ogólną. Jest autorem około 100 prac naukowych z tych dziedzin.

Stanisław Hartman ur. 1914 Warszawa zm. 1992 Wrocław	Mieczysław Warmus ur. 1918 Dobrowiany - ob. Ukraina zm. 2007 Australia	Stanisław Gładysz ur. 1920 Piotrów k. Opatowa zm. 2001 Wrocław

Stanisław Hartman był dzieckiem Kazimierza - adwokata oraz Janiny - poetki i tłumaczki. Ukończył studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim oraz fizykę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W czasie II wojny światowej był więźniem Pawiaka. Wyszedł z celi śmierci dzięki pomocy kolegi, który zaświadczył, że Hartman nie jest Żydem tylko ewangelikiem. Po wojnie, zamieszkał we Wrocławiu i współtworzył Wrocławską Szkołę Matematyczną oraz działał w opozycji demokratycznej w czasach PRL. W 1968 roku został relegowany z uczelni za poparcie protestów studenckich. W stanie wojennym był internowany w Nysie, gdzie prowadził dla współwięźniów lekcje niemieckiego. Mimo cenzury matematycy poinformowali świat o losie profesora - S. Manharta z Sany (po przestawieniu sylab Hartmana z Nysy) w zadaniu, którego tekst brzmiał następująco: element ekstremalny H z kategorii solidnej przebywa obecnie w prostopadłościennej komórce, której brzeg jest spójny i domknięty. Oszacuj oczekiwany czas wyjścia. Zainteresowania naukowe Hartmana były szerokie: od analizy funkcjonalnej, poprzez teorię liczb i teorię ergodyczną po algebrę. Jego najważniejsze osiągnięcia dotyczyły funkcji prawie okresowych. Z francuskiego przełożył popularnonaukową książkę George'a Ifraha "Dzieje liczby, czyli historia wielkiego wynalazku". W Instytucie jako jeden z nielicznych pojawiał się zawsze w garniturze i pod krawatem. Z mężczyznami pozostawał per "pan", a z kobietami szybko przechodził na "ty". Mówił i pisał piękną polszczyzną, tworzył wiersze, był purystą językowym, entuzjastą lingwistyki. Korespondował w sprawach literackich i poprawnościowo-językowych. Dzień rozpoczynał od skłonów i przysiadów. Był bardzo punktualny, ale rano często brakowało mu czasu, więc śniadanie jadał już w tramwaju, rozkładając serwetkę na kolanach. Bezustannie palił i pił hektolitry mocnej herbaty. Miał słabość do zwierząt i lubił tatrzańskie wędrówki. Jego syn Jan (absolwent XIV LO we Wrocławiu) jest profesorem filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Jerzy Łoś ur. 1920 Lwów - obecnie Ukraina zm. 1990 Warszawa	Czesław Ryll-Nardzewski ur. 1926 Wilno – obecnie Litwa	Kazimierz Urbanik ur. 1930 Krzemieniec – ob. Ukraina zm. 2005 Wrocław

Jerzy Łoś - logik, matematyk i ekonomista. Początkowo studiował medycynę we Lwowie, a po wojnie w Lublinie kontynuował studia filozoficzne, które ukończył tytułem magistra filozofii w nurcie ścisłym na podstawie pracy "Analiza metodologiczna kanonów Milla". W 1947 został zatrudniony jako asystent na Uniwersytecie Wrocławskim w katedrze logiki. To właśnie podczas pobytu we Wrocławiu zainteresowania Łosia zdecydowanie skierowały się ku matematyce, głównie pod wpływem Hugona Steinhausa i Edwarda Marczewskiego. W 1949 roku obronił doktorat u Jerzego Słupeckiego. Habilitował się także we Wrocławiu w 1955 roku. Najbardziej znane osiągnięcia Łosia w dziedzinie algebry i teorii modeli dotyczą ultraproduktów. W latach 1952-65 pracował na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, a od 1966 roku w PAN w Warszawie.

Leon Witold Nitka ur. 1933 Ukraina zm. 2010 Wrocław	Jan Mycielski ur. 1932 Wiśniowa	Andrzej Hulanicki ur. 1933 Poznań zm. 2008 Wrocław

Andrzej Hulanicki, mimo że z urodzenia był poznaniakiem, uczył się, zdał maturę, skończył studia i całe dorosłe życie spędził we Wrocławiu. Jego matka była artystką– ceramikiem, a ojciec inżynierem mechanikiem. Po maturze, po długich rozterkach – matematyka czy filozofia – Hulanicki wybrał matematykę na Uniwersytecie Wrocławskim. Ważnym doświadczeniem z czasów studenckich była jego pasja wspinaczkowa. Mając 26 lat, wyjechał na rok do Manchesteru na stypendium i był to pierwszy z jego wielu wyjazdów zagranicznych. Wyjeżdżał, gdyż bardzo dobrze rozumiał znaczenie kontaktów zagranicznych. To w Manchesterze zobaczył matematyczny wielki świat i postanowił do niego dołączyć. Sam organizował konferencje i przykładał wielka wagę do ich poziomu. Starał się, by uczestniczyli w nich najwybitniejsi matematycy. Zajmował się zwartymi grupami topologicznymi i analizą harmoniczną. Jak każdy matematyk, myślał precyzyjnie. Miał dodatkowo talent organizacyjny. Rozumiał ludzi i potrafił się z nimi dogadywać. Był otwarty, towarzyski z błyskotliwym poczuciem humoru i ciętym językiem. Wielu to denerwowało, ale jeszcze więcej ludzi go za to uwielbiało. Stale majsterkował, w domu własnoręcznie wykonał wspaniałe parkiety, w Instytucie budował pokoje gościnne, wszędzie, gdzie się pojawił, zostawał ślad jego ręki. W czasie gdy w sklepach nic nie było, w jego pokoju instytutowym wisiała znakomita szklana, zmatowiona, czarna tablica i ścieraczki jego pomysłu i wykonania. Zmarł po krótkiej chorobie pokonany przez nowotwór. Zaraz po postawieniu diagnozy wiadomo było, że szanse na wyleczenie są wyjątkowo małe. Ale nawet kiedy czuł się już bardzo źle, zapraszał do siebie współpracowników, rozmawiał o przyszłości, przekazywał swoje przemyślenia. Na pogrzebie nie było przemówień ani kwiatów. Nie znosił pompy. Pieniądze zamiast na wieńce zostały zebrane na ważny cel. Tłum stał w milczeniu i słuchał pięknej muzyki Beethovena.

Roman Duda ur. 1935 Stare Brody – ob. Ukraina)	Tomasz Rolski ur.	Bogdan Węglorz ur. 1942

Roman Duda do Wrocławia trafił razem z rodzicami po ekspatriacji z Ukrainy i tu ukończył studia matematyczne na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego. W połowie lat 70. XX wieku otrzymał tytuł naukowy profesora, a 20 lat później został rektorem tej uczelni. Jest autorem około 50 publikacji z zakresu topologii i historii matematyki, m.in. książki „Lwowska szkoła matematyczna”. Jest też laureatem nagrody PTM im. Dicksteina za działalność popularyzatorską. Po 1989 roku trafił do polityki. Brał udział w posiedzeniach Okrągłego Stołu, gdzie zasiadał w komisji kultury, środków przekazu, nauki i edukacji narodowej oraz komisji spraw zagranicznych, był wiceministrem edukacji narodowej w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, współzałożycielem i redaktorem wrocławskiego miesięcznika społeczno-politycznego "Republika”. Jednak w tym człowieku nie ma nic z rasowego polityka czy urzędnika państwowego. Przypomina raczej przedwojennych matematyków lwowskich. Jest miłym i sympatycznym człowiekiem, trochę przygarbiony, o ciepłym uśmiechu i cichym głosie, mówi piękną polszczyzną, żywo gestykulując, prostymi słowami o trudnych zagadnieniach.

Maciej Sysło ur. 1945 Tarnów	Agnieszka Wojciechowska-Waszkiewicz ur. 1945	Andrzej Żuk ur. 1968 Wrocław

Maciej Sysło ukończył natematykę na UWr, obecnie jest profesorem w Instytucie Informatyki UWr, zajmuje się metodyką nauczania informatyki, jest właścicielem znanej kolekcji maszyn liczących. W dzieciństwie wraz z bratem bliźniakiem startował w castingu do fimu "O dwóch takich, co ukradli księżyc". Przegrał tylko z braćmi Kaczyńskimi. 

Agnieszka Wojciechowska ukończyła matematykę na UWr, w 1987 roku była jednym z "ojców założycieli" Ośrodka Kultury Matematycznej w Mordach, w latach 1995-2012 redaktor naczelny czasopisma dla nauczycieli "Matematyka", w latach 2004-2009 p.o. kierownika zakładu Dydaktyki matematyki w IM UWr.

Andrzej Żuk ukończył III LO we Wrocławiu oraz studia matematyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Był laureatem Konkursu Prac Uczniowskich z Matematyki czasopisma "Delta" za pracę dotyczącą klasyfikacji izometrii w przestrzeniach z metrykami nieeuklidesowymi napisaną pod kierunkiem nauczyciela III LO i pracownika IM UWr - Krzysztofa Omiljanowskiego. Po doktoracie obronionym na Uniwersytecie w Tuluzie wyjechał na stałe do Francji. Obecnie jest profesorem matematyki w Paryżu. Wychował 6 doktorantów.

Bohdan Mincer ur. 1952 Toruń	Lech Tadeusz Januszkiewicz ur. 1955 Wrocław	Ryszard Szwarc ur. 1956 Wrocław

Bogdan Mincer ukończył szkołę podstawową i liceum w Toruniu oraz studia matematyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Jest erudytą, a jednocześnie bardzo skromnym człowiekiem. Zajmuje się zastosowaniami matematyki. Jego nauczycielem i prawdziwym przyjacielem był wybitny matematyk prof. Kazimierz Urbanik.

Tadeusz Januszkiewicz (właściwie Lech, ale nie lubi i nie używa tego imienia) ukończył IX LO we Wrocławiu oraz studia matematyczne na UWr. W 1984 roku obronił doktorat u Anthony'ego Philipsa z Princeton University. Jest znanym w kraju i za granicą geometrą i topologiem, specjalistą w zakresie teorii grup geometrycznych, której silną szkołę stworzył we Wrocławiu. Za swoje osiągnięcia naukowe otrzymał wiele nagród m.in. nagrodę główną PTM im. Banacha w 2008 roku. Przez wiele lat była członkiem zarządu Fundacji Stypendialnej Matematyków Wrocławskich. Przez kilka lat pracował w Ohio State University, a obecnie w Instytucie Matematycznym PAN we Wrocławiu.

Krzysztof Omiljanowski ur. 1957 Gliwice	Andrzej Raczyński ur. 1970 Rzeszów

Karykatury słynnych światowych matematyków autorstwa wrocławskiego plastyka Tomasza Brody można znaleźć na Portalu tutaj.