Nagrody im. Stefana Banacha

Stefan Banach - najwybitniejszy polski matematyk - jest patronem kilku wyróżnień matematycznych przyznawanych w Polsce: Międzynarodowej Nagrody (Banach Prize) za najlepszą rozprawę doktorską w dziedzinie nauk matematycznych (przyznawana od 2009 z przerwą w latach 2018-2020), nagrody głównej PTM za dorobek naukowy (przyznawana od 1946), międzynarodowego medalu (przyznawany od 1992) oraz nagrody Fundacji mBanku - Studenckiego Stefcia (przyznawana od 2016).

Polskie Towarzystwo Matematyczne co rok przyznaje dwie nagrody związane z nazwiskiem Banacha.

1) Nagroda międzynarodowa pod oficjalną nazwą The International Stefan Banach Prize for a Doctoral Dissertation in the Mathematical Sciences, przeznaczona jest dla młodych naukowców, a jej głównym celem jest wsparcie finansowe jednostek wybitnie uzdolnionych, propagowanie i popularyzacja matematyki oraz promocja dorobku polskiej i wschodnioeuropejskiej myśli matematycznej oraz postaci Stefana Banacha w świecie. Ustanowienie nagrody w grudniu 2008 roku miało też wesprzeć nauki matematyczne, których autorytet w Polsce podupadał, a ich rola w procesie kształcenia była marginalizowana. W pierwszych dwóch edycjach tego międzynarodowego konkursu zwyciężyli młodzi matematycy z UWr, absolwenci XIV LO: Tomasz Elsner (2009) i Jakub Gismatullin (2010), w 2022 do grona wrocławskich laureatów dołączyła ich młodsza koleżanka z tej samej szkoły - Agnieszka Hejna. Nagroda przyznawana była corocznie w latach 2009-2017 i była finansowana przez firmę Ericpol Telecom z Krakowa. W 2016 Ericpol wszedł w skład szwedzkiego koncernu Ericsson, który po 2017 roku  wycofał się ze sponsorowania nagrody i dlatego w latach 2018-2020 nastąpiła przerwa w przyznawaniu nagrody. Odnowiono ją w roku 2021, w stulecie uzyskania doktoratu przez Stefana Banacha. Obecnie wysokość nagrody głównej to 25 tysięcy zł, przyznawane są też dwa wyróżnienia po 10 tysięcy zł. Ubiegać mogą się o nią matematycy z krajów Europy Środkowo-Wschodniej (Albanii, Białorusi, Bośni i Hercegowiny, Bułgarii, Chorwacji, Czarnogóry, Czech, Estonii, Kosowa, Litwy, Łotwy, Macedonii Północnej, Mołdawii, Polski, Rumunii, Serbii, Słowacji, Słowenii, Ukrainy i Węgier). Jury powoływane jest przez Zarząd Polskiego Towarzystwa Matematycznego, a fundatorem nagród są firma PwC oraz wydziały matematyczne dziewięciu największych uczelni w kraju (w tym UWr). Nagrody wręczane są podczas dorocznego Forum Matematyków Polskich, a laureaci zapraszani są do wygłoszenia odczytów plenarnych. Tu znajduje się oficjalna strona www nagrody.

2) Kolejna - nagroda główna PTM im. Stefana Banacha (jedna z trzech nagród głównych) jest przyznawana od 1946 roku. Jest to nagroda naukowa, którą honorowani są polscy matematycy o wybitnym dorobku (niestety jej wymiar finansowy jest znacznie skromniejszy niż w przypadku nagrody międzynarodowej, a często jest to tylko statuetka). Jej pierwszym laureatem był Hugo Steinhaus (1946). Wśród zdobywców tego wyróżnienia byli i inni wrocławscy matematycy: Jan Mikusiński (1950), Stanisław Hartman (1953), Witold Wolibner (1955), Jan Mycielski (1965), Władysław Narkiewicz (1968), Roman Duda (1970), Leszek Pacholski (1974), Marek Bożejko (1984) i Ryszard Szwarc (1993), Tadeusz Januszkiewicz (2008), Tomasz Downarowicz (2009), Jacek Świątkowski (2012), Krzysztof Bogdan (2017) i Damian Osajda (2021). Tu znajduje się oficjalna strona www nagrody.

3) W 1992 roku - w stulecie urodzin Banacha - ustanowiono także międzynarodowy medal im. Stefana Banacha za wybitne zasługi w dziedzinie nauk matematycznych przyznawany przez Polską Akademię Nauk naukowcom z całego świata. Z wrocławskich matematyków zostali nim uhonorowani: Czesław Ryll-Nardzewski (1992) i Kazimierz Urbanik (1996). Tu znajduje się oficjalna strona www nagrody.

4) Od 2016 roku Fundacja mBanku przyznaje nagrodę i statuetkę Stefcia (małego Stafana Banacha) w konkursie "Krok w przyszłość" za najlepszą pracę studencką z matematyki. Co rok wyróżniani są nią także studenci IM UWr. Więcej o tej nagrodzie można przeczytać na Portalu tutaj, tam też znajduję się pełna lista dotychczasowych laureatów. 

Patron tych nagród - Stefan Banach - najwybitniejszy matematyk w historii Polski - był twórcą analizy funkcjonalnej - ważnego działu w nowoczesnych zastosowaniach matematyki. Był samoukiem i nigdy nie ukończył studiów, choć od dzieciństwa wykazywał nieprzeciętne zdolności matematyczne i lingwistyczne (w latach 1911–1913 zaliczył egzaminem częściowym dwa lata studiów na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Lwowskiej, ale dalsze studia przerwała I wojna światowa).

Jako genialny matematyk Banach został odkryty przypadkiem przez późniejszego wrocławskiego profesora matematyki Hugona Steinhausa, który wielokrotnie twierdził, że była to jego największa zasługa dla nauki. W 1916 Steinhaus, przechodząc Plantami w Krakowie, usłyszał dwóch młodych ludzi rozmawiających o całce Lebesgue'a. Jednym z nich był Banach. Spotkanie to zaowocowało wspólną publikacją i wieloletnią współpracą. W 1920 roku dzięki wstawiennictwu Steinhausa Banach otrzymał asystenturę w Katedrze Matematyki na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej i doktoryzował się na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Był twórcą Lwowskiej Szkoły Matematycznej i jednym z inicjatorów słynnych matematycznych posiedzeń w kawiarni "Szkockiej".

W latach II wojny światowej był prezesem Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Podczas niemieckiej okupacji Lwowa (1941–1944) z powodu zamknięcia uczelni wyższych, pozbawiony możliwości pracy zawodowej, był karmicielem wszy w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami profesora Rudolfa Weigla, dzięki czemu przeżył eksterminację polskiej inteligencji. Po wojnie wraz z innymi naukowcami zapewne przeniósłby się do Wrocławia, jednak plany te pokrzyżował rak płuc i przedwczesna śmierć. Banach został pochowany w grobowcu zaprzyjaźnionej rodziny Riedlów na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Do Wrocławia powróciła tylko jego żona Łucja (z synem Stefanem) - pochowana na cmentarzu przy ul. Bujwida.

W 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości prezydent RP odznaczył Banacha pośmiertnie orderem Orła Białego za zasługi dla chwały, dobra i pożytku RP. 

• 1946 - Hugo Dionizy Steinhaus (1887-1972) - twórca Lwowskiej i Wrocławskiej Szkoły Matematycznej i działu zastosowań matematyki. Urodzony w Jaśle, studiował we Lwowie i Getyndze (doktorat u Hilberta). Autor prac z analizy matematycznej, rachunku prawdopodobieństwa i statystyki oraz popularnonaukowego Kalejdoskopu matematycznego. Wybitny humanista, autor Słownika racjonalnego. Jeden z założycieli wydawanego do dziś we Wrocławiu czasopisma "Colloquium Mathematicum". Jego imieniem nazwano największe audytorium w Instytucie Matematycznym UWr (sala HS).
• 1950 - Jan Mikusiński (1913-1987) – przed wojną ukończył studia matematyczne w Poznaniu. W 1945 roku doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim (u Tadeusza Ważewskiego), a rok później habilitował na UMCS w Lublinie. W latach 1948-1955 pracował we Wrocławiu (w tym właśnie czasie otrzymał nagrodę im. Banacha), potem krótko w Warszawie i od 1960 roku na stałe w Katowicach. Od 1971 roku był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu w Rostocku (Niemcy).
• 1953 - Stanisław Hartman (1914-1992) - absolwent matematyki na Uniwersytecie Warszawskim i fizyki na Uniwersytecie Lwowskim (doktorat u Hugona Steinhausa). W czasie wojny był więziony na Pawiaku. Po wojnie był działaczem podziemnej "Solidarności" i współpracownikiem KOR. Był twórcą Wrocławskiej Szkoły Analizy Harmonicznej. Jego imieniem nazwano audytorium w Instytucie Matematycznym UWr (sala SH). Na budynku Instytutu wrocławski magistrat zawiesił tablicę pamiątkową poświęconą jego działalności społecznej. W 2014 roku w IM UWr obchodzono jubileusz 100-lecia urodzin profesora.
• 1955 - Witold Wolibner (1902-1961) - ukończył gimnazjum filologiczne w Płocku i studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim (doktorat w 1930 roku u Wituszyńskiego). Od 1927 roku pracował na Politechnice Warszawskiej w nowopowstałym Instytucie Aerodynamicznym. W 1939 roku walczył w II Ochotniczym Batalionie Obrony Warszawy. Od 1947 roku pracował na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie od 1956 roku kierował Katedrą Mechaniki Teoretycznej. Zajmował się analizą, topologią, teorią wyznaczników, teorią funkcji analitycznych oraz mechaniką płynów.
• 1965 - Jan Mycielski (ur. 1932) – absolwent matematyki na Uniwersytecie Wrocławskim z 1956 roku (doktorat w 1957 roku u Stanisława Hartmana). Uzyskał ważne wyniki w zakresie grup topologicznych. Od 1969 pracował na Uniwersytecie Colorado w Boulder (USA), gdzie przybył na zaproszenie Stanisława Ulama, a od 1975 roku jest obywatelem USA. Zajmował się logiką, filozofią matematyki, teorią mnogości, teorią poznania oraz topologią rozmaitości. W 1990 roku został wyróżniony medalem Sierpińskiego. Obecnie jest na emeryturze.
• 1968 - Władysław Narkiewicz (ur. 1936) - absolwent matematyki na Uniwersytecie Wrocławskim (doktorat w 1961 roku u Stanisława Hartmana). Był dyrektorem Instytutu Matematycznego, dziekanem Wydziału Matematyki i Fizyki oraz prorektorem UWr do spraw naukowych. Zajmował się analityczną teorią liczb, algebrą i historią matematyki. Autor znanych podręczników z teorii liczb (wydawnictwa PWN, Springer), książki "Teoria Galois dla nauczycieli" (Wyd. UWr) i skryptu z algebry (wyd. IM UWr). Obecnie jest profesorem emerytowanym UWr.
• 1970 - Roman Duda (ur. 1935) - absolwent matematyki na UWr (doktorat w 1961 roku u Bronisława Knastera). W stanie wojennym działał w komitecie zajmującym się udzielaniem pomocy internowanym i ich rodzinom oraz dokumentowaniem represji i procesów sądowych. Brał udział w obradach Okrągłego Stołu. Był senatorem I kadencji, wiceministrem edukacji narodowej w rządzie Bieleckiego oraz rektorem UWr. Zajmował się geometrią, topologią dydaktyką i historią matematyki. Jest autorem znanego podręcznika do topologii i opracowań historycznych o Lwowskiej i Wrocławskiej Szkole Matematycznej. Obecnie jest profesorem emerytowanym UWr.  
• 1974 - Leszek Pacholski (ur. 1945) - absolwent matematyki na Uniwersytecie Wrocławskim (doktorat w 1970 u Czesława Rylla-Nardzewskiego), dyrektor Instytutu Informatyki oraz były rektor UWr (znany z niekonwencjonalnego portretu w Galerii rektorów). Specjalizuje się w zastosowaniach logiki w informatyce (w szczególności zajmuje się teorią modeli, teorią unifikacji, logikami ze zliczaniem, więzami mnogościowymi, równaniami na słowach, prawami zero-jedynkowymi), programowaniu w logice oraz w teorii języków programowania. Był przewodniczącym jury nagrody ACM za najlepszą rozprawę doktorską z informatyki na świecie.
• 1983 - Tomasz Byczkowski (ur. 1943) - absolwent Politechniki Wrocławskiej, gdzie jest obecnie profesorem w Instytucie Matematyki i Informatyki na Wydziale Podstawowych Problemów Techniki. Doktorant Stanisława Gładysza (1973), habilitację zrobił w 1979 roku, a 10 lat później uzyskał tytuł profesorski. Wypromował sześciu doktorów. Zajmuje się teorią potencjału procesów stabilnych, prowadzi seminaria naukowe z teorii półgrup Markowa i operatorów Schrödingera oraz teorii fluktuacji.
• 1984 - Marek Bożejko (ur. 1946) - absolwent matematyki na Uniwersytecie Wrocławskim (doktorat w 1971 roku u Stanisława Hartmana). Specjalizuje się w dyskretnej analizie harmonicznej, niekomutatywnej probabilistyce i kwantowej analizie funkcjonalnej. Przez wiele lat był profesorem na Uniwersytecie w Heidelbergu. Jest laureatem Międzynarodowej Nagrody Humboldta (2000 rok) i świetnym popularyzatorem nauki. Jego odczyty popularne ściągają zawsze tłumy młodych słuchaczy. Poza matematyką kocha muzykę i książki.
• 1993 - Ryszard Szwarc (ur. 1956) - absolwent III LO we Wrocławiu i matematyki na Uniwersytecie Wrocławskim (doktorat w 1985 roku u Tadeusza Pytlika), uczeń Marka Bożejki. Specjalizuje się w analizie harmonicznej i teorii wielomianów ortogonalnych. Świetny wykładowca, wysoko ceniony przez studentów matematyki (na stronie www z ocenami wykładowców ma wszystkie wyniki grubo powyżej 5.0) i popularyzator nauki. Z zamiłowaniem uprawia narciarstwo oraz (ale tylko z powodu okresowego braku śniegu) tenis i żeglarstwo.
• 2008 - Tadeusz Januszkiewicz (ur. 1955) - ukończył IX LO we Wrocławiu i studia matematyczne na UWr (doktorat w 1984 roku u A. Philipsa). Jest znanym na świecie geometrą i topologiem, specjalistą w zakresie teorii grup geometrycznych, której silną szkołę stworzył we Wrocławiu. Wieloletni członek zarządu Fundacji Stypendialnej Matematyków Wrocławskich. Przez kilka lat pracował w Ohio State University, a obecnie w Instytucie Matematycznym PAN we Wrocławiu. Jako jedyny matematyk z Polski został  zaproszony do wygłoszenia odczytu plenarnego podczas Międzynarodowego Kongresu Matematyków w Hyderabad (Indie) w VIII 2010.
• 2009 - Tomasz Downarowicz (ur. 1956) - absolwent Wydziału Podstawowych Problemów Techniki Politechniki Wrocławskiej (doktorat w 1983 roku u Anzelma Iwanika). Na stałe jest zatrudniony w Instytucie Matematyki i Informatyki PWr, ale czasowo wykładał na uczelniach w Chile, Chinach, Francji, Niemczech, USA i RPA. Zajmuje się topologią, w szczególności układami dynamicznymi, teorią ergodyczną i teorią sympleksów. Jest członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma Colloquium Mathematicum. Z zamiłowania jest ornitologiem, podróżnikiem i fotografikiem.
• 2012 - Jacek Świątkowski (ur. 1963) - absolwent XIV LO we Wrocławiu i studiów matematycznych na Uniwersytecie Wrocławskim, wybitny naukowiec, wykładowca i promotor młodych badaczy. Jego zainteresowania dotyczą geometrycznej teorii grup i topologii geometrycznej - działów matematyki żywo rozwijanych obecnie w czołowych ośrodkach akademickich na świecie. W ramach działalności popularnonaukowej współpracował z Ośrodkiem Kultury Matematycznej w Mordach, Krajowym Funduszem na Rzecz Dzieci i Olimpiadą Matematyczna. Wielokrotnie wygłaszał wykłady w szkołach i na obozach naukowych oraz podczas Dolnośląskich Festiwali Nauki. Był wieloletnim członkiem zarządu Fundacji Matematyków Wrocławskich.
• 2017 - Krzysztof Bogdan (ur. 1967) - absolwent Technikum Elektrycznego w Brzegu, od 2006 profesor na Wydziale Matematyki PWr, prodziekan ds. dydaktyki i badań naukowych. Zajmuje się analizą funkcjonalną, analizą harmoniczną i procesami stochastycznymi. W 1986 był laureatem III stopnia Olimpiady Matematycznej. Ukończył studia z matematyki stosowanej na PWr w 1991, w 1997 obronił doktorat, a w 2002 uzyskał habilitację. Wypromował 4 doktorów. Otrzymał nagrodę za przełomowe wyniki w teorii potencjału procesów skokowych i operatorów nielokalnych.
• 2021 - Damian Osajda (ur. 1975) - absolwent I LO w Wałbrzychu (finalista Olimpiady Fizycznej) oraz IM UWr. W latach 2004-2010 organizował popularnonaukowe Wałbrzyskie Spotkania Matematyczne. Obecnie pracownik Instytutu Matematycznego PAN i IM UWr, otrzymał nagrodę za cykl prac z geometrycznej teorii grup. Osajda jest jednym z najlepszych na świecie specjalistów młodego pokolenia w geometrycznej teorii grup. Jego prace ukazują się w znakomitych czasopismach, a główne osiągnięcia badawcze dotyczą grup dyskretnych związanych z uogólnieniami pojęcia niedodatniej krzywizny, pod które położył podwaliny, teorii kompleksów bukolicznych oraz teorii grafów i grup Helly'ego. Osajda rozstrzygnął wiele problemów otwartych, m. in. skonstruował od dawna poszukiwane przykłady grup, których grafy Cayleya zawierają izometrycznie zanurzone specjalne grafy zwane ekspanderami (grupy te nazywane są monstrami Osajdy).
• 2023 - Mariusz Mirek (IM UWr) - absolwent IM UWr (2007), członek Institute for Advanced Study (Princeton), assistant professor na Wydziale Matematyki Rutgers University. Otrzymał nagrodę za istotny wkład w rozwój dyskretnej analizy harmonicznej, m.in. za przełomowe wyniki dotyczące zbieżności niekonwencjonalnych średnich ergodycznych.

• 1992 - Czesław Ryll-Nardzewski (1926-2015) - urodzony w Wilnie, ukończył studia matematyczne w 1848 w Lublinie, a po roku po obronie doktoratu u Mieczysława Biernackiego rozpoczął pracę na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie współpracował z Hugonem Steinhausem. W wieku 28 lat został profesorem. Od 1959 roku pracował na Politechnice Wrocławskiej - początkowo w Instytucie Matematyki i Informatyki, a później w Centrum Metod Stochastycznych im. Hugona Steinhausa. Zajmował się teorią miary, analizą funkcjonalną, teorią mnogości i probabilistyką. Był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności.
• 1998 - Kazimierz Urbanik (1930-2005) - urodzony w Krzemieńcu ukończył tamtejsze słynne liceum, a potem matematykę i fizykę na Uniwersytecie Wrocławskim (doktorat u Marczewskiego). Rektor Uniwersytetu Wrocławskiego, założyciel i pierwszy redaktor naczelny wydawanego do dziś we Wrocławiu czasopisma "Probability and Mathematical Statistics". Jego imieniem nazwano bibliotekę Wydziału Matematyki i Informatyki UWr.

• 2009 - Tomasz Elsner - nagroda za pracę napisaną pod kierunkiem prof. Tadeusza Januszkiewicza nt. "Teoria powierzchni minimalnych w przestrzeniach systolicznych" (promotor tej pracy w tym samym roku został wyróżniony nagrodą główną PTM im. Stefana Banacha za wybitne osiągnięcia badawcze w dziedzinie geometrycznej teorii grup). Elsner to uczestnik Międzynarodowej Olimpiady Matematycznej w 1997 roku (zdobył wyróżnienie); ukończył XIV LO we Wrocławiu i studia matematyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Przez wiele lat współpracował ze swoją macierzystą szkołą, prowadząc kółka matematyczne i układając zadania w Lidze Naukowej oraz w konkursach Alfik matematyczny. Jest autorem wielu zbiorów zadań konkursowych dla SP i GIM. Specjalizuje się w topologii algebraicznej i geometrycznej teorii grup. W latach 2007-2009 pracował na Ohio State University (USA).
• 2010 - Jakub Gismatullin - nagroda za pracę napisaną pod kierunkiem prof. Ludomira Newelskiego nt. "G-zwartość i grupy" (promotor tej pracy w 2001 roku został laureatem nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, zwanej "Polskim Noblem"). Gismatullin ukończył XIV LO we Wrocławiu i studia matematyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Zajmuje się teorią modeli oraz jej zastosowaniami do teorii grup i innych działów algebry. Jego praca magisterska "Własności pregeometrii w ciałach" również została wyróżniona (nagroda PTM im. Marcinkiewicza na najlepszą pracę studencką). W 2010 prowadzi badania na Uniwersytecie w Leeds (UK).
• 2022 - Agnieszka Hejna (wyróżnienie) - za pracę napisaną pod kierunkiem prof. Jacka Dziubańskiego nt. "Harmonic analysis and Hardy spaces in the rational Dunkl setting". Hejna ukończyła XIV LO we Wrocławiu i studia matematyczne na UWr. Zajmuje się analizą harmoniczną w niestandardowym ujęciu dunklowskim, które ma zastosowanie przy badaniu modeli fizyki cząstek. W 2017 została laureatką Studenckiego Stefcia za pracę magisterską "O zlokalizowanych sharp funkcjach" napisaną pod opieką prof. Jacka Dziubańskiego, za którą otrzymała też nagrodę marszałka województwa dolnośląskiego "Najlepszy Dyplom Roku", w 2020 zastała laureatką nagrody PTM dla młodych matematyków za cykl pięciu prac z analizy harmonicznej opublikowanych w renomowanych czasopismach matematycznych, a w 2022 otrzymała stypendium Ministra Edukacji i Nauki dla młodych naukowców.
• 2023 - Szymon Cygan (wyróżnienie) - za pracę napisaną pod kierunkiem prof. Grzegorza Karcha nt. "Patterns in nonlocal and degenerate models from mathematical biology" (za tę samą pracę uzyskał II nagrodę w konkursie Politechniki Łódzkiej im. Urszuli Ledzewicz). Cygan ukończył VII LO we Wrocławiu i studia matematyczne na UWr. Naukowo zajmuje się badaniem matematycznych modeli zjawisk biologicznych, co prowadzi do skomplikowanych równań różniczkowych. W 2018 został laureatem nagrody za najlepszą pracę magisterską z matematyki obronioną w IM UWr.